غزه. چیزی که تصاویر نشان می دهند، و چیزی که پنهان می کنند

اکتبر ۲۰۲۴. اردوگاه پناهندگان جبالیا منطقه نظامی اعلام شده، و به محاصره در آمده است. ارتش اسرائیل می خواهد ساکنان این بخش از نوار غزه را بیرون کند. آنهایی که فرار نکرده اند از هرگونه کمک بشردوستانه محروم هستند. آنها آب و غذا دریافت نمی کنند، و تحت بمباران های مداوم و شلیک تک تیر انداز ها قرار دارند. این محاصره به تمام منطقه شمال غزه گسترش پیدا می کند. تصاویر کمی که به دست ما می رسد، غیر قابل تحمل است. اجساد گاهی کامل و گاهی متلاشی شده سراسر خیابان های خالی از سکنه را پوشانده است. زنده مانده ها از حرکت باز مانده اند. جلوی بیمارستان کمال عدوان ، والدینی دیده می شوند که فرزندان، نوزادان بی حال و حرکت خود را در بغل می فشارند، بدن هایی که نشانه های گرسنگی و کم آبی را باز تاب می دهند. با نگاه هایی خالی از هر گونه حسی، خالی از خشم، خالی از اندوه. غیر قابل تفکیک.

چگونه می توان میان ویژگی های این محاصره و خشونت های بر آمده از آن که در تعارض و مغایرت با قواعد و اصول تعیین شده در اوریان ۲۱ ، قرار دارد، تعادل و تعاملی به وجود آورد : بدون جسد، بدون خون، بدون انسان های تکه پاره شده ؟ و همین طور هیچ تصویری که شخصیت و کرامت انسانی را نادیده بگیرد، بی آن که بدانیم همان طور که فرانسواز فوگاس سردبیر و عضو سابق تحریریه، یاد اوری می کند، چه انتظار و برداشتی از این مفهوم داریم :

منظور از احترام به کرامت فلسطینی ها، در ارتباط با این فاجعه، و به طور کلی در هر تراژدی، چیست ؟ آیا نشان دادن افراد در حال گریستن، در شرایطی که در رنجند، به کمک یا دل جویی از یکدیگر مشغولند، کودکانی که مجروح شده اند، یا نشان دادن چهره های غمگین، مردانی که مجروحان را حمل می کنند، یا کسانی که در حال مرگند، یا مرده اند، یا دیگرانی که نا امیدی و وحشت و اضطراب خود را بروز می دهند؟ ناقض حیثیت و کرامت آنهاست؟

هیئت تحریریه از تاریخ هفتم اکتبر ۲۰۲۳، اغلب در گیر این سؤالات بوده است. چه چیزی را می توانیم نشان دهیم؟ چه چیزی را می باید نشان دهیم؟ با چه هدفی؟ این سؤالات منحصر به فلسطین و به ویژه غزه نبود، سؤالات مشابهی در مورد سوریه و یمن نیز مطرح بوده است. با وجود این، جنگِ همراه با نسل کشی که در حال حاضر در غزه جریان دارد، اگر چه به خوبی و به طور گسترده مستند و به روز شده است، اما بازتاب رسانه ای آن ناچیز بوده و با حمایت سیاسی و نظامی غرب همراه بوده است. انتخاب های نمادین صورت گرفته توسط تحریریه نیز به این واقعیت ها توجه داشته است.

چگونه بمیریم اگر زندگی نمی کنیم

اگر قربانیان اسرائیلی هفتم اکتبر (۲۰۲۳) از چهره، نام و گذشته ای برخوردارند، قربانیان فلسطینی فقط در شمارش و اعداد مشخص می شوند. آنها فقط ناشناس نیستند : نا مرئی و بی صدایند. به همین دلیل « اوریان ۲۱» از ماه فوریه ۲۰۲۴ یک ستون از روزنامه اینتر نتی خود را به رامی ابو جِموس روزنامه نگار فلسطینی اختصاص داد، کسی که با قلم صادقانه و حساس خود، ویرانگری و جنگ ِ همراه با نسل کشی اسرائیل در نوار غزه را با استفاده از کلمات « من» و « ما» توصیف می کند.

نوشته های اوست که نماد نگاری روزنامه را شکل می دهد : عکس های انتخاب شده می باید این « من» و «ما» را بازتاب دهند. چون اگر این « من» قابل تشخیص و تمایز باشد بنابر این به این نتیجه خواهیم رسید که هر فردی که در عکس نمایان شده، داستان و روایت خاص خود را بیان می کند، زندگی همراه با رؤیاها، امید ها، اشتباهات، ترس ها....و این که زندگی در ورای تراژدی نیز جریان دارد و موجودیت آن تنها در بیزاری و فاجعه خلاصه نمی شود.

هفتم اکتبر ۲۰۲۳، آژانس خبر رسانی فرانسه AFP ، تصاویر قربانیان اسرائیلی را به صورت محو شده منتشر کرد، عکس هایی که پس از آن از این قربانیان دیدیم، مربوط به قبل از کشتار و گروگان گیری بود : آنها در این تصاویر خندان ، شادمان ، سرشار از زندگی به نظر می رسیدند. چنین شیوه برخورد رسانه ای در مورد فلسطینی ها اعمال نشد. با این حال چنین عکس هایی وجود دارند و از طریق حساب کاربران فلسطینی در شبکه های اجتماعی در گردش هستند. چنین رویکردی، به نوعی انکار و نادیده گرفتن هویت انسانی آنهاست. آیا فلسطینی ها می توانند بمیرند، چون زندگی نکرده اند ؟

همین دلیل است که اوریان ۲۱ تلاش می کند تا عکس هایی را منتشر کند، که امور روزمره زندگی، مثل مهمانی های خانوادگی، جشن ها و سرگرمی ها را، هم در طول جنگ و هم زمانی که به نظر می رسد سایه جنگ دور شده است، بازتاب می دهند. مثل مقاله ای که لیلا سورات Leila Seurat در مورد مطالعات ت فلسطینی نوشته است. این کار بدون آلوده شدن به نیرنگ یا استفاده از تصاویری که نشانی از « انعطاف پذیری » در آن دیده شود - کلمه ای که سعی می کنیم در رسانه ما ممنوع باشد- صورت می گیرد.

در نوشته های رامی ابو جموس ، جنگِ « نسل کشی»،- به قول او- در همه امور دخالت می کند و همه چیز را پیچیده می کند. : دسترسی به مواد غذایی، روابط دوستانه و خانوادگی، جدول زمانی... با وجود همه اینها مانع از ادامه زندگی روزمره نمی شود، هرچند آن را تغییر می دهد. جنگ تنها به شکلی ناپایدار و موقتی چشمگیر است، و بر امور شخصی و خصوصی افراد تآثیر می گذارد، و با آنچه به مردم تحمیل می کند، روال زندگی آنها را تغییر می دهد. ما سعی می کنیم از طریق تصاویر به شکل بصری آثار روزمره جنگ را نشان دهیم، چون این تصاویر علی رغم اراده ای برای نابودی و غیر انسانی کردن شرایط زیست، شاهدی بر ادامه یک زندگی غیر قابل تغییر به شمار می روند.

روبرو شدن با زندگی روزمره همچنین امکان پذیرش نگاه فلسطینی ها به جای دیدگاه جبهه مقابل یا ناظران خارجی را فراهم می کند. به این ترتیب فلسطینی ها موضوع به تصویر کشیده شدن هستند، و نه فقط جنگ. ممنوعیت رسانه های خارجی برای حضور در نوار غزه، که از سوی مقامات اسرائیل از هفتم اکتبر ۲۰۲۳، اعمال شده است، اجازه این تغییر جهت و نگاه را فراهم کرده است. در عمل ویرانی های ناشی از جنگ تقریبآ به طور انحصاری توسط روزنامه نگاران و عکاسان غزه ای مستند شده اند. با این حال بسیاری در فرانسه جسارت نشان داده اند که حرفه ای بودن و حتی صلاحیت و موقعیت آنها را به چالش بکشند، بدون آن که به تصمیم اسرائیل در ممنوع اعلام کردن حضور روزنامه نگاران، اعتراض کنند، و یا زمانی که همکارانشان عمدآ توسط ارتش اسرائیل به قتل می رسند، عکس العملی نشان دهند. لازم به یاد آوری است که از تاریخ هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تا به امروز، بیش از ۲۱۰ روزنامه نگار ( در غزه) کشته شده اند.

به بازتاب تصویری ویرانه ها پایان دهیم

نکته دیگری که سعی می کنیم به آن توجه داشته باشیم، این است که به طور سیستماتیک از تصاویر ویرانه ها به منظور نشان دادن تاثیر جنگ و گستردگی خرابی ها استفاده نکنیم. آیا در تصورات غربی، که از Pop culture ( فرهنگ عامه) که به طور منظم صحنه هایی از ویرانی تخیلی و ساختگی شهر های بزرگ خود را ( در فیلم های تخیلی م) به نمایش می گذارد، تآثیر گرفته است، پیامد های واقعی آن به خوبی درک شده است؟ همین فرهنگ عامه ما را عادت داده است تا به این خرابی ها به عنوان یک « happy end » ( پایان خوش) و چیزی که اجازه می دهد تا « قهرمان» پیروز نبرد باشد، نگاه کنیم. در این فیلم ها ی با بودجه ی هنگفت، ارزش زندگی چند نفر از زندگی هزاران نفر دیگر بیشتر است. در هر صورت آنها محو شده اند. آیا تا به حال کسی را دیده اید که در زیر آوار ساختمان مسکونی اش که در پی مداخله این قهرمانان تخریب شده است، در حال جان دادن باشد؟ این تخیل به طور مداوم توسط سربازان ارتش اسرائیل در ویدئوها یی که در TikTok و Instagram منتشر می کنند، با به کار گیری کدها و قواعد فیلم های هیجان بر انگیز، واقعیت می یابد.

اشتباه است که تآثیر این فرهنگ عامه بر درک و استنباط خود را مورد توجه قرار ندهیم. به عنوان مثال، تصویر و بازتاب تحریف شده ای که توسط اسرائیل از غزه قبل از هفتم اکتبر به ویژه از طریق سریال فاودا (Fauda) ارائه می شود، سریالی که درپلاتفرم نتفلیکس موجود است و بخش پنجم آن آماده می شود. بر اساس آنچه در این سریال به نمایش گذاشته شده، غزه پیش از این به عنوان سرزمینی بدون سابقه تاریخی و به مثابه خرابه ای وسیع معرفی شده است، به این ترتیب برای بسیاری از مردم در این سرزمین هیچ چیز برای تخریب و نابود کردن وجود نداشته است. نه دانشگاهی، نه مراکز فرهنگی، نه مدارس ونه بناهای تاریخی.

و بعد این سؤال آزار دهنده و ناراحت کننده مطرح می شود : وقتی شاهد این « شهرکشی» باشیم، شوکه یا حیرت زده می شویم؟ ویران شدن کامل یک محله در چند لحظه، نشان دهنده قدرت ضربتی ارتش اسرائیل است. و با تکیه کردن تنها بر خرابی ها از طریق این تصاویر، تنها قدرت و توان اسرائیل را نشان می دهیم، اما این تصاویر به شکلی کاملآ متناقض عاملان و مقصران را نشان نمی دهند. چنین به نظر می رسد، که این بمب ها – به معنی واقعی کلمه - از آسمان بر سر شهر ها می بارند، اما هیچ انسانی را به عنوان مسئول چنین اقداماتی نمی بینیم. به این طریق، جنگ همچون یک فاجعه طبیعی، وبا همان جلوه ها و پیامد ها ، تلقی می شود. آیا بدون در نظر گرفتن پیش زمینه ها و موقعیت ها، می توانیم ویرانی های غزه را از نتایج و آثار یک زمین لرزه متمایز کنیم؟

نشان دادن نفرت و انزجار

اما نمی توانیم در روایت بصری جنگ – که به کرانه ی باختری گسترش یافته است – تنها به چشم انداز آثار و نتایج آن تکیه کنیم. هنوز کسانی زنده اند، قطعآ مرده ها نیز هستند. در اوایل ماه مارس ۲۰۲۵ گزارش تصویری از عملیات نظامی دولت اسرائیل در شمال کرانه ی باختری رود اردن دریافت کردیم. در یکی از تصاویر، کودکی در یک کفن به رنگ پرچم فلسطین پیچیده شده بود، و توسط مردان، جوانان و کودکانی که به جسد او نگاه می کردند، احاطه شده بود. لیلا خطیب، کودک ۲ ساله، در تاریخ ۲۶ ژانویه ۲۰۲۵، در پی اصابت گلوله ای به سرش، که از سوی یک تک تیر انداز اسرائیلی شلیک شده بود، در گذشت. آیا می باید این تصویر را منتشر کنیم؟ چگونه می توانیم آن را منتشر کنیم؟

مارتین بولارد، یکی از اعضای هیئت تحریریه، گفت : « من تصاویری که کودکان را نشان می دهد، دوست ندارم، اما در عین حال می باید با واقعیت های جنگ روبرو شویم ، و در این جنگ کودکان کشته می شوند». من و سارا گٍریرا سردبیر روزنامه، به این فکر می کردیم که آیا خوانندگان ما نیاز به این دارند که با این واقعیت مواجه شوند؟ . اوریان ۲۱ روزنامه ای مستقل است که از استقبال خوانندگان رسانه های فراگیر برخوردار نیست. . اکثر خوانندگان ما با شیوه و بینش نگارش ما آشنا هستند، و از آنچه در فلسطین اتفاق می افتد اطلاع دارند. اما اگر تصمیم به انتشار این عکس گرفتیم، به این دلیل بود، که هدف محمد منصور عکاس فلسطینی، از ثبت این همراهی و تشییع جنازه همدلی بوده است، نه هرزه گی یا چشم چرانی. ترکیب عکس به گونه ای است که این تصور را به وجود می آورد که خود عکاس در صحنه حضور دارد، و یک ناظر بی تفاوت خارج از صحنه محسوب نمی شود. از سوی دیگر، اگر چه این عکس در ابتدای گزارش تصویری گذاشته شده است، در عین حال تصمیم گرفتیم آن را در صفحه اول قرار ندهیم، تا جسد این دختر خردسال بدون پیش زمینه قبلی، در صفحه اصلی سایت یا در شبکه های اجتماعی در معرض دید همگان قرار نگیرد.

به منظور منعکس کردن و بازتاب دادن وحشت، اندوه یا درد از دست دادن، به همین صورت مراقب هستیم تا فقط زنان و کودکان را نشان ندهیم. برخی از اوقات تمایل داریم از مادر به عنوان سمبل مریم مقدس - نماد تحمل درد و رنج ، همراه با وقار و برد باری در فرهنگ غربی - یا چهره یک کودک، برای نشان دادن خشونت نا عادلانه جنگ نسبت به غیر نظامیان بی گناه استفاده کنیم . اما آیا این انتخاب به این معنی است که مردان و نوجوانان قادر به بازتاب دادن چنین خشونت کوری نیستند؟ و این که آنها غیر نظامی و بی گناه محسوب نمی شوند؟ همان گونه که ارتش اسرائیل زنان و کودکان را از مردان غیر نظامی بیشتر از ۱۶ ساله، در حین تخلیه کردن متمایز می کند، یا بر تعداد تلفات زنان و کودکان متمرکز می شود، اگر ما نیزمردان را از بقیه جمعیت جدا کنیم، چهره ی آنها را از تصاویر پاک کرده ایم.

برای ما همچنین ادامه دادن به نشان دادن کودکان یک ضرورت به شمار می رود. اغلب برای محدود کردن کاربرد آن چنین استدلال می شود که عکس هایی با سوژه کودکان ـ مجروح یا نه – طبق آنچه در روزنامه لوموند انعکاس یافته است، بیشتر هدفی « سیاسی» و « مبارزه جویانه» را دنبال می کند، چون از آنها به منظور بر انگیختن احساسات فی البداهه استفاده می شود (۱). بر اساس گزارش یونیسٍف – بنیاد سازمان ملل متحد برای کودکان – تا تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۵ ، بیش از ۱۴۵۰۰ کودک از آغاز جنگ در غزه کشته شده و ۲۵ هزار کودک مجروح شده اند و ۱۷ هزار کوک والدین خود را از دست داده اند. این سازمان هشدار داد « این تعداد کودک کشته شده بیش از تعداد کودکان به قتل رسیده در چهار سال جنگ در سراسر جهان است». در تاریخ ۳۱ ماه مارس، از زمان نقض آتش بس توسط اسرائیل در غزه، یونیسف دست کم ۳۲۲ کودک کشته شده و ۶۰۹ کودک زخمی و مجروح شده را بر آورد کرده است ،« چیزی معادل ۱۰۰ کودک کشته یا مثله شده در هر روز، طی ده روز گذشته». در چنین شرایطی صحبت نکردن از این واقعیت ها و نشان ندادن آثار آن، بر عکس یک « اقدام و هدف سیاسی» محسوب نخواهد شد؟ آیا با به چالش کشیدن و نا درست شمردن این داده ها، با استفاده از کلمه ساختگی و توهین آمیز « پالیوود» (۲)، می باید از دیدن چنین تصاویری خودداری کنیم؟ اما آیا کودکان فلسطینی و لبنانی که گرفتار جنگ های اسرائیل شده اند، هنوز به عنوان کودک دیده می شوند؟ با توجه به عنوان تیتری که در روزنامه Le Parisien در ماه نوامبر ۲۰۲۴، به چاپ رسیده است، می توانیم نسبت به آن شک داشته باشیم : « یک لبنانی دو ساله زنده پیدا شد».

ادامه دادن به نشان دادن فلسطینی ها ، زنده و مرده، با هر سن و هویت جنسی، ادامه دادن به اطلاع رسانی بدون توجه به گفتمان های انسان ستیزانه است.

پی نوشت ها :

۱ – مقاله رافائل باکه Raphaëlle Baqué را بخوانید، مقاله ای که در روزنامه لوموند ۲۸ نوامبر ۲۰۲۳با عنوان « اسرائیل – حماس : لو موند در برابر جنگ تصاویر» به چاپ رسیده است ، و در آن می نویسد « آیا می باید عکس های کودکان مجروح یا کشته شده ای را که توسط بعضی از اهالی غزه به دست ما می رسند و به حربه ای سیاسی تبدیل شده اند، انتشار دهیم؟ لوموند، که تصمیم گرفته بود تصویری را که در آن گروهی از مردان جسد کودک کفن شده ای را – در حالی که زنها حضور ندارند- به خاک می سپارند منتشر کند، با نگرانی از این که ممکن است این تصویر از سوی فعالان سیاسی به عنوان وسیله ای برای تجلیل از « قربانیان» فلسطینی مورد بهره برداری قرار گیرد، از انتشار آن خودداری کرد.

۲ ـ Pallywoodفشرده شده دو کلمه فلسطین و هالیوود، که به منظور به چالش کشیدن درست و واقعی بودن تصاویر و ویدئو های کودکان کشته شده مورد استفاده قرار می گیرد.